II Liceum Ogólnokształcące im. Hetmana Jana Tarnowskiego

Patron liceum

 

1488-1561),kasztelan wojnicki, hetman wielki koronny i wojewoda ruski od 1527, wojewoda krakowski od 1535, kasztelan krakowski od 1536. Dowodził w zwycięskiej bitwie nad wojskami mołdawskimi hospodara Piotra Raresza pod Obertynem (1531). W czasie wojny litewsko- rosyjskiej 1534-1535 wydał rozkaz ścięcia 1400 wziętych do niewoli obrońców ruskiej twierdzy Starodub. Zwolennik Habsburgów i Szydłowieckich, przeciwnik królowej Bony, Piotra Kmity i szlacheckiego obozu reform. Autor traktatu o sztuce wojennej Consilium rationis bellicae (1558).


Szczegółowy życiorys:

W epoce zygmuntowskiej Jan Tarnowski, hetman wielki koronny i wojewoda ruski, później także krakowski, zaś od roku 1536 kasztelan krakowski, był postacią ważną. Zapisał się jako wielki polityk i jako autor ksiąg o sztuce wojennej, o fortyfikacjach, obronnych budowlach itp.

Hetman Jan Tarnowski był najwybitniejszy przedstawiciel całego rodu Liliwitów, którego historyczne korzenie sięgają końca XIII wieku. Założycielem rodu był Spycimir - pan z Dębian, Piasku, Tarnowa i Melsztyna. Za czasów ostatnich dwóch królów z dynastii Piastów odegrał znaczącą rolę polityczną, doszedł do wysokich godności i osiągnął najprzedniejszy urząd w państwie - kasztelanię krakowską. Dał początek świetności Leliwitów, zapewnił swoim potomkom przodującą pozycję wśród możnowładztwa małopolskiego. Od Spycimira biorą początek trzy rodziny magnackie: Melsztyńscy, Jarosławscy i Tarnowscy. Herbem rodu jest Leliwa - złota gwiazda nad złotym pół księżycem na niebieskim tle. Do dzisiaj Leliwa jest herbem Tarnowa.

Jan Amor Tarnowski przyszedł na świat w zamku rodowym Leliwitów na Górze św. Marcina w Tarnowie w roku 1488. Jego ojciec Jan Amor piastował urzśd kasztelana krakowskiego, dlatego chłopca nazwano Krakowczykiem; matką była Barbara z Rożnowa herbu Sulima, wnuczka sławnego rycerza Zawiszy Czarnego. Z pierwszego małżeństwa ojca Jan miał dwóch braci - Jana Amora i Jana Aleksandra oraz trzy siostry - Elżbietę, Zofię i Katarzynę. Matka również posiadała dzieci po pierwszym mężu Stanisławie Tęczyńskim. Były to cztery córki - Barbara, Agnieszka Beata, Elżbieta i Dorota. Rodzoną starszą siostrą Jana była Zofia, poślubiona później przez Stanisława Szczęsnego Ligęzę, burgrabiego zamku królewskiego.

Ze względu na słabe zdrowie Jan od dzieciństwa przeznaczony był do stanu duchownego. Początkowo kształcił się u domowych preceptorów, potem krótko przebywał na dworze kardynała Fryderyka Jagiellończyka. Jednak atmosfera tego dworu nie sprzyjała rozwojowi chłopca, dlatego ojciec zabrał go stamtąd i znalazł nowego opiekuna, którym został ksiądz Maciej Drzewicki, główny sekretarz kancelarii królewskiej. Tutaj zetknął się bezpośrednio ze sprawami publicznymi, z dyplomacją i polityką. W drugiej połowie 1500 r. zmarł stary pan Tarnowski. Po pogrzebie ojca Jan powrócił na dwór w Krakowie. Drzewicki, zorientowawszy się w jego ukrytych zainteresowaniach, zasugerował pani Barbarze, aby swego syna przeznaczyła raczej do służby publicznej lub wojskowej a nie kościelnej. Tak też się stało i Jan mając lat 13, już jako dworzanin królewski, wziął udział w pierwszym w swoim życiu sejmie w Piotrkowie na królewskim dworze rozwijał swoje zainteresowania, zapoznawał się z głównymi problemami polityki i wojskowości, rozczytywał się w teoretycznych pracach z zakresu taktyki wojennej, zdobył również wysokie wykształcenie humanistyczne.

Biorąc udział w wyprawie Orszańskiej z 1508 r. zadebiutował Tarnowski jako żołnierz. Miał wtedy 20 lat i dowodził zaciężną chorągwią jazdy. W rok później uczestniczył w zwycięstwie nad Mołdawianami, których pobito pod Chocimiem. W 1512 roku brał udział w bitwie z Tatarami pod Łopusznem i Wiśniowcem, a w roku 1514 w zwycięstwie pod Orszą dowodził hufcem jazdy. Pobito wtedy armię moskiewską.

W 1515 r. Tarnowski uczestniczył w zjeździe Jagiellonów z Habsburgami w Wiedniu. Jednak mimo swojego wysokiego urodzenia ciągle był pomijany przez dwór w rozdawaniu wakujących urzędów. Po ślubie więc króla Zygmunta z Boną (1518) wyjechał w podróż do Ziemi Świętej. Wcześniej przybył do Rzymu, gdzie został przyjęty przez papieża Leona X. W Palestynie odwiedził wszystkie ważniejsze miejsca związane z osobą Chrystusa, a w Jerozolimie, nawiedziwszy bazylikę Grobu Pańskiego, pasowany został na rycerza Grobu Chrystusowego. Potem udał się w drogę powrotną. W czasie trwania podróży, Tarnowski pisał dziennik, stanowiący jeden z najstarszych polskich diariuszów pielgrzymki do Ziemi Świętej. Tarnowski nie od razu wracał do kraju, był ciekaw świata, chciał zwiedzić Europę, poznać nowe obyczaje, kulturę, chciał dopełnić swojej edukacji, przypatrzyć innej organizacji i taktyce wojennej. Odwiedził Egipt, Aleksandrię, być może Algier. Przybył do Hiszpanii a następnie udał się do Portugalii. Kolejnymi punktami na mapie podróży Tarnowskiego były dwory królewskie: Francji, Anglii, Niemiec i Czech. Na przełomie 1519 i 1520 r. Tarnowski powrócił do kraju, gdzie właśnie trwały przygotowania do kolejnej wojny z Krzyżakami. Odtąd wiele razy posłował w imieniu króla.

W 1527 roku Tarnowski został wojewodą ruskim i otrzymał od króla Zygmunta I Starego godność hetmana wielkiego koronnego. Odtąd odpowiedzialny był za obronę południowych granic Rzeczypospolitej, zagrożonej częstymi najazdami Wołochów i Tatarów. Król w dekrecie nominacyjnym dla tarnowskiego napisał, że otrzymuje on hetmanię "z tytułu swych niepospolitych zasług i dzielności". W 1534 r., dowodzśc wojskami polsko - litewskimi, odniósł sukces militarny, tym razem w wojnie przeciwko Moskwie. Dzięki tym wyprawom hetman Jan Tarnowski rozsławił swoje imię niezwyciężonego wodza i zapewnił sobie nieśmiertelną pamięć wszystkich następujących po nim pokoleń Polaków. Podczas wojny z Mołdawią oblegał Chocim i zmusił hospodara mołdawskiego do zawarcia pokoju .

W roku zwycięskiej bitwy pod Starodubem Jan Tarnowski został wojewodą krakowskim, a później kasztelanem krakowskim (najwyższy urząd w państwie). Był stronnikiem Zygmunta Augusta i stanął zdecydowanie w obronie władzy królewskiej w związku z kontrowersyjnym małżeństwem króla z Barbarą Radziwiłłówną. W krótkim jednak czasie odsunięty został od tronu przez wpływowego Mikołaja Czarnego Radziwiłła. Przeszedł wtedy do opozycji, choć nigdy nie posunął się do poniżenia autorytetu królewskiego. Niejednokrotnie też, usuwając na bok własne ambicje, dał wyraz swojej postawie patriotycznej stając się żarliwym obrońcą króla i Korony. Hetman był również zwolennikiem krucjaty antytureckiej, a swoje nadzieje wiązał z Habsburgami, którym przesyłał memoriały dotyczące sposobów walki z Turkami. W roku 1547 Tarnowski otrzymał od cesarza Karola V dla siebie i całej rodziny, dziedziczny tytuł hrabiego. Kasztelan występował też przeciwko sprawowaniu sądów kościelnych nad heretykami, był za uniezależnieniem się Królestwa od Rzymu. Taka postawa polityczna nie miała jednak wpływu na życie religijne hetmana, który był człowiekiem autentycznej i głębokiej wiary.

Hetman Tarnowski zasłynął również jako reformator taktyki wojennej, a swoje doświadczenia praktyczne zawarł w dziele pt. "Sprawy wojenne". Rozprawa ta, pisana po polsku, stała się fundamentalną pozycjś w kształceniu przyszłych strategów i głównym źródłem zasad sztuki wojennej końca XVI w. Było to pierwsze, w pełni oryginalne i zarazem najwybitniejsze dzieło staropolskiego piśmiennictwa wojskowego tej epoki.

Obok działalności publicznej jako hetmana i polityka, Jan Tarnowski rozwinął szeroko swój mecenat kulturalny. Z zamiłowania była bibliofilem i na tarnowskim zamku stworzył dużś bibliotekę. Zgromadził w niej m. in. obok starych kodeksów rękopiśmiennych i współczesne dzieła literackie oraz naukowe z różnych dziedzin.

Kasztelan Tarnowski był właścicielem jednego z największych majątków ziemskich w kraju. Posiadał 10 miast i ponad 120 wsi. Jego dobra określane mianem "państwa tarnowskiego" znajdowały się w województwie krakowskim, sandomierskim i ruskim, a poza granicami kraju w Czechach. W 1540 r. Tarnowski lokował nowe miasto Tarnopol, które uczynił strażnicś Podola i Rusi Czerwonej.

Wystarał się o nowe przywileje dla tarnowskich cechów rzemieślniczych oraz o potwierdzenie już posiadanych. Dbał również o prawidłowe rządzenie miastem, w tym celu wydał w latach 1554 - 1560 szereg przepisów regulujących życie miejskie. Instrukcje dotyczyły: administracji, bezpieczeństwa, wyżywienia, zabudowy, obronności, higieny. Ufortyfikował miasto, wzniósł nowe odcinki murów obronnych i zreparował już istniejące. Dał mieszczanom przywilej na zabudowę terenów leżących przy drodze do zamku.

Hetman Jan Tarnowski zadbał także o nauczanie i wykształcenie młodzieży, i to nie tylko z rodów szlacheckich, których dzieci przyjmował chętnie na swoim dworze, lecz również mieszczańskich. W wydanej w 1559 r. ordynacji miejskiej w Tarnowie jej cel określił w słowach: "aby talenty i młodzież w szkołach publicznych mogły być kształcone, należycie kierowane i wychowywane". Jego humanistyczna postawa wyrażała się także w odniesieniu do poddanych, o których mówił, że: "kiedy chłop wypełni swojś powinność i czynsz zapłaci, trzeba w nim widzieć nie kogo innego, jeno sąsiada".

Jan Tarnowski był trzykrotnie żonaty. Pierwszą żoną była Barbara z Tęczyna, córka Mikołaja wojewody ruskiego, herbu Topór. Z nią miał dwóch synów: Jana Aleksandra, zmarłego w niemowlęctwie i Jana Amora, który poświęcił się stanowi duchownemu. Był proboszczem krakowskim, proboszczem kolegiaty tarnowskiej i sekretarzem królewskim. Z drugś żoną Beatę Odrowążówną hetman rozwiódł się krótko po ślubie (córka Jana wojewody ruskiego, herbu Odrowąż). Zofia Szydłowiecka, córka Krzysztofa Szydłowieckiego kasztelana krakowskiego i kanclerza wielkiego koronnego, była trzecią żoną Tarnowskiego. Mieli kilkoro dzieci, przeżyło tylko dwoje: córka Zofia, poślubiona przez księcia Konstantego Wasyla Ostrogskiego marszałka ziemi wołyńskiej i wojewodę kijowskiego oraz syn Jan Krzysztof, sekretarz królewski.

Hetman Jan Amor Tarnowski, dożywszy sędziwego wieku 73 lat, zmarł 16 maja 1561 roku w swoim ulubionym dworze w Wiewiórce pod Tarnowem. Pochowano go w Kolegiacie Tarnowskiej.